FITRATIN TEMİZ SAYFASI
Her doğan çocuk, tertemiz bir fıtratla Allah’ın ona yazdığı potansiyelle dünyaya gelir. Bir çocuğun gönlü, üzerine ilk harflerin yazılacağı boş bir kâğıt gibidir. İşte o ilk yazılar, onun ömür boyu taşıyacağı karakterin, kimliğin, inancın ve ahlakın temelini oluşturur.
Efendimiz Sallallahu Aleyhi ve Sellem şöyle buyurmuştur: “Her doğan çocuk İslam fıtratı üzere doğar. Sonra anne babası onu Yahudi, Hristiyan veya Mecusi yapar.”1
Bu hadis, anne babanın çocuğun karakter inşasındaki yerini ve sorumluluğunu tüm açıklığıyla ortaya koyar. Ebeveynlik hemen hemen tüm mesleklerden çok daha hassastır. Diğer mesleklerde yanlış yapılan işleri zahmetli olsa da baştan alma imkânı varken, ebeveynlikte çocukların yaşını ve yapılan hataları ne yazık ki geri döndürmek mümkün değildir. Bu mesuliyetin büyüklüğünün yanında elbette ecri de büyüktür. Salih ve saliha evlatlar, anne babalarının amel defterini açık bırakan sadaka-i cariyelerdir.
AİLE: İLK MEKTEP, İLK MÜREBBİ
Aile, insanın ilk eğitim kurumudur. Okuldan, öğretmenden hatta konuşma ve yürümeden önce çocuk ilk olarak annenin kucağında, babanın yüzünde eğitimin duygusal temellerini atar. Gülümsemenin, güvenin, sevginin ne olduğunu burada hisseder. Buradaki ilk temas, ilk kelime, ilk dokunuş onun kişiliğinde silinmez izler bırakır. Bu ilişki psikoloji ve pedagojide “bağlanma” olarak isimlendirilir. Öyle ki bu ilk yıllarda kazanılan bağlanma örüntüsü insanın, hayatının devamında insanlarla kuracağı ilişkilerin duygusal temellerini oluşturur.2 İslami hassasiyetlerle birlikte toplumumuzda “aile terbiyesi” diye adlandırılan temel ahlaki kurallar; insanlarla konuşma ve yargılama şekli, iletişim ve nezaket gibi hayatla bitişik kavramlar aileden öğrenilir. Bu yüzdendir ki makul davranmayan insanlar “aile terbiyesi almamış” ifadesiyle eleştirilir.
Rabbimiz şöyle buyuruyor: “Ey iman edenler! Kendinizi ve ailenizi yakıtı insanlar ve taşlar olan ateşten koruyun...”3 Bu ayet, sadece koruyucu bir önlem değil, aynı zamanda proaktif4 bir terbiyeyi öğütler. Anne baba çocuğunu neyle meşgul ediyorsa aslında onun hem dünyasını hem de ebedi ahiretini inşa ediyordur. Çünkü çocuk, ne görürse onu öğrenir, neyle muhatap olursa ona dönüşür.
TERBİYE, ÖNCE KENDİNİ TERBİYE ETMEKTİR
Anne babanın hali, çocuğun geleceğidir. Eğer ebeveynler sabırlıysa çocuk sabrı içselleştirir. Eğer evde yalan yoksa çocuk dürüstlüğü öğrenir. Eğer evde çoğunlukla nezaket sahibi insanlar nazik davranışlar sergiliyorsa çocuk nezaket ve güzel ahlak sahibi olur. Eğer anne baba namaza değer veriyorsa çocuk da ibadetin huzurunu fark eder.
Bir adam Hz. Ömer’e gelir ve oğlunun kendisine itaatsizliğinden şikâyet eder. Hz. Ömer çocuğa sorar: “Babanın senin üzerinde hakkı vardır. Peki senin onun üzerinde hiç hakkın yok mu?” Çocuk cevap verir: “Babam bana kötü bir isim verdi, bana hiçbir eğitim vermedi ve beni kötü bir çevrede büyüttü.” Hz. Ömer, babaya dönerek şöyle der: “Sen oğlunun haklarını yerine getirmemişsin. O da sana isyan etti.”5
Yine büyük âlimlerden Ebu’l-Leys şöyle der: “Bir baba çocuğuna her gün ‘yalan söyleme’ der ama kendisi pazarda hile yaparsa çocuk onun sözüne değil, davranışına uyar.”6
Bu, bize göstermektedir ki çocuk terbiyesinde en etkili araç, örnekliktir. Söz geçici, davranış kalıcıdır.
EĞİTİMDE MERHAMET
Sevgisiz yapılan hiçbir eğitim kalıcı olmaz. Kalp kapılarını açmanın anahtarı merhamettir. Peygamber Efendimiz Sallallahu Aleyhi ve Sellem torunları Hasan ve Hüseyin ile oynar, onları omzuna alır, hutbedeyken minbere çıktıklarında konuşmasını kesip onlara sarılırdı. Sahabilerden biri: “Ben çocuklarımı hiç öpmem” dediğinde Efendimiz şöyle buyurdu: “Merhamet etmeyene merhamet edilmez.”7 Hz. Aişe: “Rasulullah evinde insanların en yumuşak huylusu idi. Güler yüzlüydü. Ailesine hizmet eder, ayakkabısını tamir eder, kendi işini kendisi yapardı.”8
Çocuğa davranışta merhametli ve yumuşak olmak ve çocukla kurulan sevgi bağı, onun hayatla bağını güçlendirir. Sadece Allah’a değil, insanlara karşı da muhabbet dolu olmasının önünü açar. Çünkü sevgiyle büyüyen bir çocuk, şefkati öğrenir. Şefkati öğrenen çocuk ise zulmü reddeder.
KARAKTER İNŞASINDA EVİN İKLİMİ
Ev, insanın ilk eğitim yurdudur. Bu eğitim yurdunun havası sevgi, ışığı iman, dili edep olmalıdır. Bir evde sesler yükseliyor, hakaretler normalleşiyor, şiddet bir iletişim şekline dönüşüyorsa çocuk ya kendini kabuğuna çekilir ya da aynı dili öğrenir.
Efendimiz Sallallahu Aleyhi ve Sellem şöyle buyuruyor: “Sizin en hayırlınız, ailesine karşı en hayırlı olandır. Ben de aileme karşı en hayırlı olanınızım.”9
Ailenin iç iklimi çocuğun karakterinin pusulasıdır. İtidal, sabır, anlayış, muhabbet varsa çocuk orada sükûneti, adaleti ve vakar duygusunu geliştirir. Kargaşa ve gergin bir ortamda çocuk, güven ve sükûnet duygusunu geliştiremez.
TEVHİD VE SORUMLULUK BİLİNCİ AŞILAMAK
Bu bilinç, çocuğun sadece dış otoriteyle değil, vicdanı ve imanı ile hareket etmesini sağlar. Çocuk, “Rabbim beni görüyor” düşüncesiyle büyürse yalnız kaldığında da yanlış yapmaz. Bu da ancak erken yaşta verilen iman terbiyesi ile mümkündür.
Rabbimiz, Hz. Lokman’ın dilinden bize çocuk terbiyesinde nasıl bir bilinç aşılamamız gerektiğini bildiriyor: “Yavrucuğum! Allah’a ortak koşma; çünkü şirk, büyük bir zulümdür.”10
“Yavrucuğum! Yaptığın iş, bir hardal tanesi ağırlığınca bile olsa bir kayanın içinde veya göklerde ya da yerin derinliklerinde bulunsa Allah onu getirir. Şüphesiz Allah, en ince işleri görüp bilendir, her şeyden haberdardır.”11
Çocuğun kalbine yerleştirilecek Tevhid şuuru, onun tüm hayatına yön verir. Allah’ın onu gözettiğini bilen bir çocuk; kul hakkından korkar, görevlerinden kaçmaz, dış bir gözetime ihtiyaç duymaz, içten bir mekanizmayla yaşar.
TERBİYENİN BAŞI VE SONU: DUA
Tüm eğitim gayretleri, dua ile tamam olur. Anne babanın evladı için ettiği içten bir dua, nice pedagojiden daha derin bir etki bırakabilir. Kur’an, takva sahiplerinin dilinden şöyle seslenir: “Rabbimiz! Bize göz aydınlığı olacak eşler ve çocuklar ihsan et ve bizi takva sahiplerine önder kıl.”12
Her gün edilen bu dua hem bir umut hem de bir yön çizimidir. Zira salih evlat, sadece dünyevi değil, uhrevi bir saadet vesilesidir. Ebeveynler salih ve saliha çocuklar için kavli dualar ederken bu duanın tutucu gücünü fillerinde de göreceklerdir. Allah’tan güzellik isterken bu güzelliğe uygun davranış ve tutumlar sergileyeceklerdir.
Bugünün çocukları, yarının öğrencileri, öğretmenleri, yöneticileri ve anne babaları olacaktır. Onların terbiyesinde gösterilen her ihmal, bir milletin geleceğini zayıflatır; her hassasiyet ise ümmete hizmettir.
Aile bir sığınak olduğu kadar, bir terbiyegâhtır. Ve bu terbiyegâhta en önemli dersler, sevgiyle, adaletle ve sabırla verilir. Çünkü ahlaki ve imani temeli sağlam olan bir çocuk; nerede olursa olsun Rabbine kul, ailesine evlat, ümmete hizmetkâr olur.
Bugün evimizde yaptığımız her şey, bir ömre yön verir. Kıldığımız her cemaat namazı, edilen her şükür cümlesi, okunan her Kur’an ayeti çocuğumuzun karakterinde yankı bulur. Unutmayalım, bizden sonra kalan sadece mallarımız değil, yetiştirdiğimiz evlatlarımızdır. Onlar ya bizim için sadaka-i cariye olacaktır ya da ihmallerimizin bir yansıması...
Allah bizleri çocuklarını hak üzere terbiye eden, duaları salih evlatlarla karşılık bulan anne babalardan eylesin. Furkan Suresinde geçen Rahman’ın “has” kullarının duasıyla sesleniyoruz:
“Rabbimiz! Bize eşlerimizden ve soyumuzdan göz aydınlığı olacak kimseler lütfet ve bizi takva sahiplerine önder kıl.” Âmin.
1. Buhari
2. Daha detaylı bilgi edinmek için bknz: Âdem Güneş, Güvenli Bağlanma
3. Tahrim, 6
4. Olumsuz bir şeyin olmasını beklemek yerine, yapılan erken değişikliklerle durumu kontrol altına almak anlamına gelir. Proaktiflik gelecekteki olası problemlere önceden müdahale etmeyi içerir ve bu özelliğiyle kişisel ve profesyonel gelişim için yüksek katkı sağlayan bir davranış biçimidir.
5. İbn Kayyim el-Cevziyye, Tuhfetü’l-Mevdud bi-Ahkami’l-Mevlud
6. Tenbihu’l-Gafilîn, Ebu’l-Leys es-Semerkandi
7. Buhari
8. Buhari, Edeb 39; Müsned, 6/121
9. Tirmizi
10. Lokman, 13
11. Lokman, 16
12. Furkan, 74
