İdeal sahibi insanların hayatlarını okuyup bugünkü Müslümanların İslam Medeniyeti kurma yolunda ne yapmaları gerektiği hakkında ilham kaynağı olmasını temenni ettiğimiz kişisel gelişim sayfamıza İslam âlimlerinin hayatları ile devam ediyoruz…
İLK UÇAN ADAM: HEZARFEN AHMET ÇELEBİ
Hezarfen Ahmet Çelebi (1609 -1640) 17. yüzyılda Osmanlı’da yaşamış olduğu varsayılan Müslüman Türk bilginidir. Kendisi hakkında tek bilgi Seyahatname’de geçmektedir. Sultan IV. Murat zamanında yaşamıştır. Uçma tasarısını gerçekleştirmesi ve geniş bilgisinden dolayı halk arasında “Hezarfen” olarak anılmıştır. Hezar, Farsça kökenli bir sözcük olup 1000 anlamına gelmektedir. Hezarfen ise “bin fenli (bilimli)” yani “çok şey bilen” anlamına gelir.
Hezarfen Ahmet Çelebi hırslı, çalışkan ve geniş bilgili biri olmasıyla dikkatleri üzerine çekmeyi başarmıştır. İlk uçma denemelerinde, Leonardo Da Vinci’nin uçma konusundaki çalışmalarından ilham aldığı söylense de kendinden çok önce bu konuda deneyler yapan 10. yüzyıl Müslüman âlimlerinden olan İsmail Cevheri’den ilham aldığı bilinmektedir. Bu alanda başarısız olan Cevheri’nin vefat sebebi de uçma merakıydı. İsmail Cevheri tarafından yapılan ve başarısız olan bu deneyi uzun uzun düşünen Hezarfen Ahmet Çelebi, sonrasında özellikle de hava akımları ve kuşların uçuşunu inceleyerek kendi çalışmalarını onun bıraktığı yerden alıp geliştirmiştir. Becerisi, bilgisi ile günümüze dek nam salmıştır.
Cevheri’nin bulgularını iyice inceleyen ve öğrenen Çelebi, kuşların uçuşunu inceleyerek tarihi uçuşundan önce hazırladığı kanatlarının dayanıklılık derecesini ölçmek için Okmeydanı’nda deneyler yapmıştır. 1632 yılında lodoslu bir havada Galata Kulesi’nden kuş kanatlarına benzer bir araç takıp kendini boşluğa bırakmıştır. Halkın hayran ve merak dolu bakışları eşliğinde İstanbul Boğazı’nı geçip 3358 m. ötede Üsküdar’da Doğancılar’a iniş yapmayı başarmıştır. Olay Osmanlı Devleti’nde ve Avrupa’da büyük yankı bulmuş ve dönemin padişahı IV. Murat tarafından da beğenilmiştir. Ayrıca Murad Han kendisine bir kese altın ihsan etmiştir. Hezarfen Ahmet Çelebi bu başarısıyla “İlk Uçan Adam” unvanına sahip olmuş ve Türk havacılık tarihinin en kayda değer kişilerinden birisi olarak görülmüştür.
Sonuç olarak diyebiliriz ki: Bir konuda başarıya ulaşmak istiyorsanız hedefinize kilitlenmelisiniz. Zorluk bir yere kadardır eğer pes etmez, devam ederseniz başarı bir ömür olacaktır. Bir işte hedefe kilitlenmek o işte başka insanların göremediği noktaları görmeyi sağlar. Hezarfen, Cevheri’nin göremediklerini gördü ve eksikleri tamamlayarak o gün için hayal, hatta imkânsız olan uçmayı başardı. Çünkü hayallerini korudu. Bugün İslam Medeniyetinin hâkim olması da İslam davetçilerinin en büyük ideali ve hayalidir. İslam davetçileri bu ideallerini korumalılar ve bu konuda kesin kararlı olup azimle, gayretle çalışmalılar. Ancak bu şekilde Allah’ın yardımının geleceğini ve hedefe varılacağını unutmamalılar.
MODERN KİMYANIN KURUCUSU: CABİR BİN HAYYAN
Doğum tarihi ve yeri net bilinmeyip farklı görüşler olmakla birlikte Cabir’in 8. yüzyılın ilk çeyreğinde Tus’ta doğduğunu söylemek mümkündür. Doksan yıldan fazla yaşadığı ve öldüğü zaman yastığının altında bulunan Kitabü’r-Raḥme nüshasına düşülmüş bir kayıttan 815 yılında Tus’ta öldüğü anlaşılmaktadır. Ebu Musa Cabir bin Hayyan, Batıda daha ziyade “Geber” olarak tanınan, Abbasiler döneminde yaşamış ve İslamiyet’te Fen Bilimlerinin temelini atmış olan Farsi çok yönlü bir fen bilgini; simyacı, kimyacı ve eczacı; fizikçi, astronom ve astrolog; tıp ve fizik tedavi uzmanı; mühendis, coğrafyacı, filozof ve sûfidir. Asıl alanı ise Kimya’dır.
Cabir’in babası Hayyan’ın aslen Yemen’in Ezd kabilesinden olduğu ve Kûfe’de attarlık (Eczacı) yaptığı bilinmektedir. Evde ilaçların, bitkilerin konuşulması Cabir’de ilme karşı büyük merak oluşturmuştur. Çocukluk çağından itibaren babasının yanında onun bilgilerinden faydalanmış ve bitkilerin insanlar üzerindeki iyileştirici etkisini hem teorik hem de pratik olarak öğrenme fırsatı bulmuştu. Bu onun için daha genç yaştayken bir dönüm noktası olmuştur ve kendini bu alandaki tüm bilgileri edinmek için eğitmiştir. Babası yaşamını yitirdikten sonra işlerin başına kendisi geçmiş, o sıralarda Kimya alanında dönemin önemli isimleriyle tanışmıştır. Onlardan Kimyanın temellerini öğrenmiş, bu alanda kaleme alınmış tüm eserleri incelemiştir. Eğitimi sona erdiğinde daha fazlasını öğrenmek ve araştırmak maksadıyla Bağdat’a gitmiştir. Bağdat’ta manevi olarak Halife Harun Reşid’in, maddi olarak ise dönemin önde gelenlerinden Bermeki’nin himayesine girmiştir. Hayatının bu noktasından sonraki her anı araştırmak, öğrenmek ve özellikle Kimya alanında doğru bilinen yanlışları aydınlatmakla geçmiştir.
Hayatı boyunca yaptığı çalışmalardan bazıları şunlardır:
- İlk kimya laboratuvarını kurmuştur.
- Paslanmayı önleyen maddeyi bulmuştur.
- “Baz” kavramını geliştirerek modern dünya için çığır açmıştır.
- Yanmayan kâğıt, su geçirmeyen kâğıt ve gece okunabilen mürekkep icat etmiştir.
- Hassas terazi geliştirmiştir.
- Maddelerin atomik yapısını gösteren orijinal tespitler yapmıştır. Atom hakkında, ancak asırlar sonra anlaşılabilecek şu sözleri söylemiştir: “Maddenin en küçük parçası olan ‘el-cüz’ü lâ yetecezzâ’da yoğun bir enerji vardır. Yunan bilginlerinin söylediği gibi, bunun parçalanamayacağı söylenemez. Atom da parçalanabilir. Parçalanınca da öyle bir güç meydana gelir ki, bir anda Bağdat’ın altını üstüne getirebilir. Bu, Allah-u Teâlâ’nın kudret nişanıdır.”
- Tabiat ilimlerinde “deneysel metod”un önemini tam olarak kavramış ve bu metodu bütün çalışmalarında uygulamıştır. Hayyan “Bu kitapta duyduklarımızı, bize söylenenleri yahut okuduklarımızı değil ancak tecrübe ettikten sonra gözlediğimiz şeylerin özelliklerini zikrettik” demiş ve deneysel metodu kendinden sonrakilere miras olarak bırakmıştır.
Bütün Orta Çağ kimyacıları büyük ölçüde Cabir’in tesirinde kalmıştır, Ebu Bekir Er-Razi ve İbn Sina gibi filozof ve bilginler onu üstat olarak tanımışlardır; hatta Roger Bacon bile ondan “üstatların üstadı” diye söz etmiştir. Kitapları dünya üniversitelerinde okutulmuştur.
Sonuç olarak diyebiliriz ki: 90 yaşında vefat ettiği kabul edilen Hayyan, hayatı boyunca birçok alanda tek başına uzmanlaşmıştır. Bu başarı ancak büyük bir merak, sürekli gayret ve çalışkanlıkla elde edilebilir. Özellikle ilmi konularda meraklı olmak insanı çağın ilerisine taşıyabilir. Bilinenin aksine merak insanı mezara sokmaz, merak insana açılmamış kapıları açma fırsatı verebilir. Ayrıca Peygamberimiz Sallallahu Aleyhi ve Sellem: “İki hırslı doymaz bunlardan biri ilim hırslısıdır” buyurmuştur. Merak ve ilmi hırs insanı çalışkanlaştırır ve kimseye nasip olmayan keşifler yapmaya vesile olabilir.
