Lokman Aleyhisselam Kur’an-ı Kerim’de kendisinden bahsedilen ancak peygamber ya da veli olduğu kesin olarak bilinmeyen; ilim, hikmet dolu sözleri ve öğütleriyle bilinen bir zattır. Kur’an-ı Kerim: “Andolsun, Lokman'a ‘Allah’a şükret’ diye hikmet verdik”1 buyuruyor. Hadiste de Peygamber Efendimiz: “Lokman peygamber değildi. Fakat çok düşünen, inancı güzel bir kuldu. O Allah’ı sevdi, Allah da onu sevdi ve ona hikmet verdi”2 buyurur. Ayet ve hadisten anlaşılacağı üzere Lokman Aleyhisselam’a hikmet verilmiştir. Müfessirler hikmeti ‘isabetli söz söylemek ve iş yapmak’ olarak açıklarlar. Lokman Aleyhisselam’ın Kur’an-ı Kerim’de yer alan öğütleri, oğlu ile olan ilişkisi ve üslubu incelendiğinde ne kadar hikmetli davrandığı da ortaya çıkmaktadır. Ayetlerde her ne kadar Lokman Aleyhisselam oğluna hitap etmiş olsa da aslında günümüz anne ve babalarının evlatlarına nasıl hitap edeceğine ışık tutmuştur.
“Hani Lokman oğluna -öğüt vererek- demişti ki: ‘Ey oğlum, Allah’a şirk koşma. Şüphesiz şirk, gerçekten büyük bir zulümdür.”3
Lokman Aleyhisselam ilk olarak oğluna şefkat ve merhametle ve yargılamadan yaklaşmıştır. “Ey Oğlum” hitabı ile anne ve babalara önemli bir mesaj vermektedir. Bu ifadeyle anne ve babalara, evlatlarına sevgi ile yaklaşırken aynı zamanda evlatlarının kalplerini fethetmeye odaklanmalarını öğretiyor. Müşrikler o dönemde sürekli olarak oğullarına şirki tavsiye ederken, Lokman Aleyhisselam bir baba şefkatiyle oğluna şirkten uzak durmasını telkin ediyor. Evladına ilk olarak Tevhidi öğretiyor. Allah’tan başkasını ilahlaştırmanın büyük bir zulüm olduğunu öğütlüyor. Peygamber Efendimiz Sallallahu Aleyhi ve Sellem de çocuk eğitiminde ilk olarak Tevhidin öğretilmesini şu Hadis-i Şerif’le öğütlüyor: “Çocuklarınız düzgün konuşmaya başlayınca onlara Kelime-i Tevhidi (Lâ İlâhe İllallah) öğretin.”4 Anne ve babalar ilk olarak kalpte Allah’ın sevgisini hâkim kılmaya özen göstermeli.
“Ey oğlum, (yaptığın iş) gerçekten bir hardal tanesi ağırlığında olsa da (bu,) ister bir kaya parçasından ya da göklerde veya yer (in derinliklerinde) de bulunsa bile, Allah onu getirir (açığa çıkarır). Şüphesiz Allah, latif olandır, (her şeyden) haberdardır.”5
Lokman Aleyhisselam aşamalı bir şekilde oğlunu eğitmeye devam ediyor. İlk öğüdü ile kalpte Allah sevgisini yerleştirmeye çabalarken bu öğüdü ile de yapacağı hiçbir amelin gizli kalmayacağını ve Allah tarafından bilineceğini anlatıyor. Lokman Aleyhisselam aynı zamanda anne ve babalara da yol gösteriyor. Anne ve babalar çocuğun hayatının her alanında gözetimci olarak duramazlar. Nitekim evlatların kalplerine yerleştirecekleri bu duygu ile gözetim kontrolü sağlayabilirler. Bu, çocuk eğitiminde önemli bir husustur.
“Ey oğlum, namazı dosdoğru kıl, marufu emret, münkerden sakındır ve sana isabet eden (musibetler)e karşı sabret. Çünkü bunlar, azmedilmesi gereken işlerdendir.”6
Ebu Hayyân der ki: “Lokman önce oğluna, Allah'a ortak koşmamasını söyledi. Sonra da Allah’ın ilmini ve kudretinin sonsuzluğunu bildirdi. Daha sonra da kişinin Allah’a ulaşmasına vesile olan itaatleri emretti. İşe, ibadetlerin en şereflisi olan namazla başladı. Sonra iyiliği emretmesini ve kötülükten nehyetmesini emretti. Daha sonra ise iyiliği emretmesi sebebiyle karşılaşabileceği sıkıntılara sabretmesini söyledi. Çünkü çok zaman, bunu yapan kimse eziyet görür.”7
Lokman Aleyhisselam özelde evladına genelde ise ümmetin evlatlarına Allah’a ulaşmanın yollarını gösteriyor. Müslüman gençler, ilk önce Tevhidi hayatının merkezine koymalı daha sonra namaz kılmaya özen gösterip, iyiliği emredip kötülükten de sakınarak kulluk görevlerini yapmaya gayret göstermelidirler.
“İnsanlara yanağını çevirip (büyüklenme) ve böbürlenmiş olarak yeryüzünde yürüme. Çünkü Allah, büyüklük taslayıp böbürleneni sevmez.”8
Lokman Aleyhisselam bir önceki ayette Allah’ın yapılmasından hoşlandığı, Allah’a yaklaştıracak hayırlı amelleri sıralarken bu ayetle de Allah’tan uzaklaştıran, Allah’ın hoşlanmadığı amellerden bahsediyor. Aslında anne ve babalara önemli bir husus hatırlatıyor. İdeal ebeveyn nasihat ederken nasihati vaaz derecesinde olmaya önem göstermeli. Buradan anlatılmak istenen aslında şudur: Anne ve babalar nasihat ederken bazen yumuşak ve şefkatli olurken aynı zamanda biraz korkutarak evladına telkin etmeli. Lokman Aleyhisselam’ın yaptığı gibi. Aslında bundaki maksat yaptığı veya yapacağı her ameli, artıları ve eksileri ile evladının gözünde tasvir etmektir. İyi ve kötü amellerin neticesini anlatıp seçimi ona bırakmaktır.
“Yürüyüşünde orta bir yol tut, sesinden de (yüksek perdeleri) eksilt. Çünkü seslerin en çirkin olanı gerçekten eşeklerin sesidir.”9
Yukarıdaki ayette yapılan benzetme hakkında Hasan Basri şöyle der: “Müşrikler, seslerinin yüksekliği ile övünürlerdi. Yüce Allah onlara: ‘Eğer sesin yüksekliği hayırlı bir şey olsaydı bununla eşeği onlardan üstün kılardım’ diye cevap verdi.”10 Lokman Aleyhisselam bu ayette evladına adap kurallarından öğüt vermiştir. Yürüyüşüne dikkat etmesini, konuşmasına özen göstermesini öğütlemiştir. Aslında tavsiye ettiği konulara bakılınca ne kadar şümullü bir şekilde nasihat ettiği görülmektedir.
Lokman Aleyhisselam’ın hikmetli öğütleri yaşadığımız çağın anne-babalarına, evlatlarına önemli hususlarda yol gösteriyor. Yazımızı önemli hususları sıralayarak noktalıyoruz:
Müslüman Evlatlarımız;
- Allah’a şirk koşmayın.
- Allah için yaptığınız amelleri küçümsemeyin.
- Namazı dosdoğru kılın.
- İyiliği emredip, kötülükten sakındırın.
- Böbürlenerek yürümeyin.
- Yürüyüşünüzde orta bir yol tutun.
- Sesinizi yükseltmeyin.
- Lokman, 12
- Kurtubî, 14/59
- Lokman, 13
- Beyhaki
- Lokman, 16
- Lokman, 17
- El-Bahr, 7/188
- Lokman, 18
- Lokman, 19
- Muhammed Ali Es Sabuni, Safvetü’t-Tefasir
