“Ve iki denizi serbest bırakan O’dur; biri lezzetli ve tatlı, diğeri tuzlu ve acı. Aralarına bir perde koydu. Birbirlerine karışmalarını engelledi.”1
Bu ayete şu gözle baktık mı acaba: Allah Azze ve Celle insanın içine büyük bir okyanus yerleştirmiştir. Damarlardan biri olan kanımızın gerçekte de %50’si sudan oluşmaktadır. Koskoca okyanusta suyun birbirine karışmasın engelleyen nasıl bir kudrettir ki insanoğlunda gözle görülemeyen maddeleri bize hissettirmeden vücudumuzda ayrıştırıp atık haline getirebiliyor?
Daha önceki sayılarımızda insanın dünya sınavında hayatta kalmasını sağlayan sistemlerden dolaşım sisteminin yapısını ve işleyişini ele almıştık. Bu sayımızda ise diğer bir hayati sistem olan boşaltım sistemini ele alacağız.
Boşaltım sistemi kanın böbreklerden süzülmesini ve idrar olarak dışarı atılmasını sağlayan sistemdir. Dört ana bölümden oluşmaktadır: Kanın süzüldüğü yer böbrekler, süzülen kanı mesaneye taşıyan üreterler, idrarın biriktiği kısım mesane ve idrarı dışarı atmakta görevli olan üretra.
Böbreklerimiz karın bölgesinin arka ve yan duvarlarında bulunan, fasulyeye benzeyen koyu kırmızı renkli bir organdır. İnsanlarda genellikle iki adet böbrek bulunur ancak ömür boyunca tek böbrekli olup bunu bilmeden yaşayanlar da vardır. Tükettiğimiz gıdalar protein içerir ve vücut bu proteini kullanırken toksik atıklar ortaya çıkarır. Her iki böbrek kanı filtre eder ve sonunda idrarla atık maddeleri uzaklaştır. Ayrıca vücuttaki idrarla fazla su atılarak ödem oluşması engellenmiş olur. Sodyum, potasyum, kalsiyum, fosfor, magnezyum, hidrojen, karbonat gibi mineral ve kimyasalların düzenlenmesini ve vücut sıvılarında seviyelerinin normalde kalmasını sağlar. Tüm bu mineraller vücudun gelişimi, kişinin zihin sağlığının korunması, kasların fonksiyonları ve kalp ritminin düzenlenmesi gibi kilit nokta olan minerallerdir. Kan basıncının düzenlenmesinde de önemli rolü olan ve vücudun su dengesinin ayarlanmasına yardımcı olan çeşitli hormonlar (Renin, Aldosteron, Prostaglandin gibi) böbreklerde üretilirler. Böbrekler kan üretiminde de rol oynarlar. Eritropoetin böbreklerde üretilen bir diğer hormondur ve bu hormon kırmızı kan hücrelerinin üretiminde önemli role sahiptir. Kemik ve dişlerin gelişmesi ile gıdalardan alınan kalsiyumun emilmesi için gerekli olan D vitamini böbrekler tarafından aktifleştirilir.
Gördüğümüz gibi bu kadar hayati bir öneme sahip olan böbrek küçük bir organ olmasına rağmen dakikada 1200 milimetre kanı temizlemekte ve bu, kalpten vücuda pompalanan kanın %20’sine denk gelmektedir. Böylece bir günde 1700 litre kan temizlenmektedir.
Kanın süzülme işi “Nefron” adı verilen böbreğin en küçük filtre ünitelerinde gerçekleşmektedir. Her iki böbrekte toplamda 1 milyon nefron bulunmaktadır. Bir elimizi yumruk yapıp diğer elimizi de onun etrafına saralım; işte bu yumruğa benzeyen mikronluk büyüklükte olan yapı, idrar oluşumunun ilk basamağı olan “glomerual” adı verilen yapıdır. Burada büyük bir hassasiyetle geri emilme işlemi gerçekleştirilir. Her iki böbrekte dakikada 125 milimetre, günde 180 litre sıvı akışı meydana gelir. Böbrekteki bu sıvı akımı glomeruladan geçerek ve nefronun tünellerinde geri emilerek 180 litreden sadece %1’i idrar olarak vücuttan atılacak şekilde ayarlanır.
Böbrekte oluşan idrar “üretra” adı verilen ince kas tabakasından oluşan uzun yapı ile vücudun alt karnına yani pelviste bulunan mesaneye taşınır.
Günde ortalama oluşan 2 litre idrarın depo edildiği pelvik taban üzerinde bulunan kas ve zarlardan yapılmış torba şeklindeki bu organa mesane (idrar torbası) adı verilmektedir. Kas tabakası spiral, uzunlamasına ve dairesel demetler halinde düzenlenmiş olup düz kas liflerinden oluşur. Bu sayede gevşediğinde idrar kapasitesini artırarak idrarın tutulumunu, kasıldığında ise yüksek basınçla idrarın atılımını sağlar. Normal bir idrar torbasının kapasitesi 600-800 milimetre kadardır. Ancak 1500 milimetreye kadar olan idrarı biriktirilebilir. Mesane içindeki idrar 150 milimetreye ulaştığında ise idrara çıkma hissi oluşmaya başlar.2
Küçük bir dünya olan vücudumuzda en ince ayrıntısıyla ve çok hassas bir şekilde muhteşem bir sistem işlemektedir. Rabbimiz görebilelim diye ayetlerini insana adeta nakşetmiştir. Allah Azze ve Celle bizlere kendine ulaştırdığı yolları görebilmeyi nasip eylesin. Bir diğer mucizevi sistemde buluşmak dileğiyle, selametle kalın.
1. Furkan, 73
