Müslüman ne kendiniüstüngörenkibirli bir insanolmalıdır ne de acınacakhaldezavallı ve zelil… Allah’ın ‘halifesi’ olarakyarattığıinsanaelbettebuikihal de yakışmaz. O haldeMüslüman her halindeölçülü ve asilyani ‘vakarlı’ olmalıdır. İşteMüslüman’ınşahsiyetindeki o ince ve önemliçizgi…Müslüman ne kendiniüstüngörenkibirli bir insanolmalıdır ne de acınacakhaldezavallı ve zelil… Allah’ın ‘halifesi’ olarakyarattığıinsanaelbettebuikihal de yakışmaz. O haldeMüslüman her halindeölçülü ve asilyani ‘vakarlı’ olmalıdır. İşteMüslüman’ınşahsiyetindeki o ince ve önemliçizgi…
Eşref-imahlûkatolarakyaratılaninsanoğlubuşerefe uygun hareketetmediğitakdirde “esfelesafilin” (sefillerin en sefili) olabilecekfıtrattayaratılmıştır. Yani insanoğlu “en şereflivarlık” da olabilir, “en sefilvarlık” da… İnsanınhakettiği ve kendisineyakışanşerefehaizolması; düşünce, davranış ve hareketlerinebağlıdır. Fakatinsanıniyidavranıp, iyiyaşayabilmesiiçininanması ve belirlikurallarauymasıgerekir. Bu sebeple İslam; insaniçinbelirlediğihayattarzı, davranışlar, kanun, kural, helal ve haramlarlabuşerefikorumayıamaçlamıştır. Meselaharamlarıntamamıinsanınonurunukırmakta, izzetinizedelemekte ve insanıaşağılaraçekmektedir. Yasaklanmasının bir sebebi de budur. Konulankanun ve kurallarda da aynışekildeinsanayakışanşahsiyet, haysiyet ve izzetisağlayabilmek ve bununiçingerekliolanortamıoluşturmakamaçlanmıştır.
İman edeninsan, İslam’ınkendisiiçinkoyduğukurallarauyduğundahakettiğiizzeti ve şerefi de eldeetmişolur. İzzetinbunoktadanbaşlayarakgittikçehassaslaşandiğerucundaise, insanın her halinde ve davranışındayüce ve yüksekdavranması, kendisiniizzetlitutmasıyeralırkibuna “vakar” denmiştir. Vakar; kişininhaysiyetini, onurunu, izzet-inefsiniküçültecek, insanlarnezdindegözdendüşmesine, itibarınınzayıflamasınasebepolacak her türlühal, hareket ve davranıştankaçınmasıdemektir. Ağırbaşlılık, teenniilehareket, yerinegöredavranma, hafifmeşrepolmamabunlar da vakarınaçıklamalarındandır. Başka bir ifadeylevakar; adamolma, adamgibidavranma, efendiolabilmekdemektir. Bu vasıfkolaygibigörünse de imanınderinliğikalpteyerleşmemişkişileriçinvakarlıolmakmümkündeğildir.
Vakar, imanınderinliğiileoluşanyüceşahsiyetinkişideortayaçıkantezahürüdür. Bu sebepleRabbimizkendi has kullarındanbahsederkenonlarıvakarlarıileanarak; ”Rahman’ın has kullarıöylekimselerdirki; yeryüzündevakar ve tevazuileyürürler, cahillerkendilerinelafattıkları zaman ‘selam size’ derler, geçerler”1 buyurmuştur. Demekvakaröyle bir haslettirki, kişininoturmasına, kalkmasına, bakışına, duruşuna ve buayette de olduğugibiyürüyüşünekadaryansır. Aslındabu, imanınkazandırdığıizzetinyansımasıdır. Bu izzetlevakarlıkul, cahillerledüşüpkalkmaz, onlarauymaz, onlarınpeşindengitmez, onlardanayrılır ve onlardantaraf bir lafatmaolduğundaizzetinimuhafazaediponlarınseviyesinedüşmedenkendineyakışan bir cevaplamukabeledebulunarakgeçipgider; onlarlaağızdalaşınagirmez, onlarlatartışmaz ve onlarabağırıpçağırmaz. İştebuörnekte de gördüğümüzgibiKur’an’ınoluşturmayaçalıştığışahsiyet; izzetli, onurlu ve vakarlı bir şahsiyettir. Bu şahsiyetioluşturabilmekiçinRabbimizKur’an’ınbaşkaayetleriyle de kullarınıterbiyeetmiştir. MeselaKur’an’ın; dedikodu, gıybet ve kötüzannıyasaklamasının bir sebebi de insanınşahsiyet ve vakarınayakışmayan bir davranışolmasısebebiyledir. Aynışekilde; “Onlarkiboşsözlerlekarşılaştıklarındavakarilegeçer, giderler”2 buyurmasıkişininonurludavranışına bir örnektir. Yine “Bilmediğinşeyinpeşine düşme”3 buyurarakilgili-ilgisiz her şeyimeraketmeninçirkinliğiniortayakoyması, “Sesinikıs, çünküseslerin en çirkinieşeklerin sesidir”4 buyurarakinsanınyüksekseslikonuşmasıylainsanlarnezdindekıymetinindüşmesininönünegeçmeyeçalışması, yalanıyasaklaması, doğruluğuemretmesi hep onurluşahsiyetioluşturmaeğitimidir. “Yürüyüşündemutedil ol”5 buyurarak, Rabbimizinyürüyüşümüze bile müdahaleetmesi ne kadar da manidardır. Ayetindevamında “Unutmakisen ne yeriyarabilir, ne de dağlarla boy ölçüşebilirsin”6 denilmesiile de kibiryasaklanmıştır. Zira kibir her ne kadarkişiyiyüceltiyorgibigörünse de aslındakibirliinsanınçevresinezdindeitibarıyinezedelenmekte ve bir taraftan da kıymetidüşmektedir. Diğertaraftan da kibirkişininsevilmemesinesebepolmaktadır. Allah iseinsanın hem sayılan hem de sevilenolmasınıister, busebeplegüzelahlak; vakar ve tevazuyu bir aradabulundurmakgerekir.
Vakar, kibirliolmakdemekdeğildir. Yani alçakgönüllüolmak, izzetemuhalifdeğildir. Vakarlıkişiinsanlarlaoturur, kalkar, onlarlasohbeteder, iyigeçinir, ülfetehlidir, çok fakir biri bile çağırsaicabeteder, kimseyiküçümsemez. Fakatkibirliolanbunlarınhiçbiriniyapmayacaktır. Kur’an’ınoluşturmayaçalıştığışahsiyet; izzetli ve vakarlıolandır, kibirlideğildir.
Biz vakarın ne olduğunu, kendisindebütüngüzelahlaklarınmüşahhaslaştığı Rasulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem’degörüyoruz. O’nun her halivakarlıidi. Çokkonuşmaz, boşkonuşmalarısevmez, çokgülmezdi. Hz. Aişe: “Rasulullah’ın küçükdiligörünecekşekildekahkahaylakatılakatılagüldüğünühiçgörmedim” buyurur. O’nungülmesisadecetebessümdü. Rasulullah sağa sola yayılarakoturmazyabağdaşkurarya da dizçökerdi. Acelesiolsa bile koşmaz, daimateenniilehareketederdi. O, Ashaptanteenniilehareketedenleri de övmüştür. Bu sebeplecamiyenamaziçingiderkengecikmişolunsa bile koşarakgitmeyiyasaklamıştır. Çünküaceleeden, düşünmedenkonuşur, düşünmedendavranır ve çokhatayapar. Rasulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem mizahında da ölçülüdavranmış ve ashabına; “Kardeşinletartışma ve şakalaşma” diyetavsiyedebulunmuştur. Burada Rasulullah’ın kastıhiçşakayapmamakdeğilçokşakayapmaktanyahutyerliyersizşakalaşmaktansakındırmaktır. İmam Maverdi’nindediğigibi: “Mizahateşinodunubitirdiğigibisaygınlığıbitirir. Mizahıçokolanınheybetiazalır.” Bunun dışında Rasulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem, ashabınıyollardaoturmaktan, sağa sola bakarakyürümekten, yollardayürüyerekyemekyemekten, dilenmekten ve hattakendisiyapabilecekkenişleriniinsanlarayaptırmaktan, ‘malayani’ yanikendisiniilgilendirmeyenşeyiduymaktansakındırarakvakarlıolmayıöğretmiştir.
Bütünbunlarınsonucundavakardananladığımız; kişinin her hal, hareket ve davranışınınkontrollü, ölçülü ve asilolmasıdır. Kişiyebuasaletikazandıracakolan da kişininkalbindekiiman ve imanlaortayaçıkanciddiyettir. Çünkükişininkalbindeciddiyetyeterincehâsılolmadıkça her hareketingüzelleşmesi ve o kişininolgunlaşmasımümkünolmayacaktır. Kişikalbindekiciddiyetoranındaolgunluğa ve vakaraerecektir. Rabbimcümlemizisadece Allah görüyorgibiihlâslı, bütüninsanlargörüyormuşgibivakarlıeylesin.
Kaynak
1. Furkan, 63
2. Furkan, 72
3. İsra, 36
4. Lokman, 19
5. Lokman, 19
6. İsra, 37
